تفاوت چک و سفته

تفاوت چک و سفته

پول های کاغدی که بوجود آمدند یک سری عیوبی داشتند همچون دشواری حمل و نقل،خطر سرقت و فقدان پول،وقت گیر بودن شمارش آن،فرسوده شدن اسکناس،مدت پذیر نبودن آن در حالی که اشخاص برای معاملات نسیه شان نیاز به یک سندی داشتند که در عین شباهت به پول امکان ایجاد تعهد به انتقال ارزش در آینده را داشته باشه.در نتیجه اسناد تجاری جایگزین پول بوجود آمدند برای جبران این نقایص مهمترین نوع اسناد تجاری چک،سفته و برات است.

چک و سفته دو سند مهم تجاری هستند که در روابط شغلی و تجاری مردم نقش مهمی دارند.

تعریف چک:اگر وجه نقد خود را به بانک مورد اعتمادمان تحویل دهیم از خطر سرقت و فقدان و دشواری حمل آن رها شده ایم اما برای انجام معاملات نقدی در بازار به مشکل بر میخوریم.پس نیاز داریم به یک نهاد حقوقی یا یک سندی که بتواند طلبی که ما از بانک داریم را به دیگری منتقل کند تا او بتواند با مراجعه به بانک طلب انتقال یافته را وصول کند.سندی که مبین چنین عملی باشد چک نام دارد.

این عمل نیاز به یک قرارداد پایه میان بانک وطلبکار دارد چون دلیلی ندارد که بانک بدون توافق قبلی از دستورات طلبکار مبنی بر انتقال طلب تبعیت کند.به این قرارداد پایه قرارداد حساب جاری گویند.

با توجه به این توضیحات می توان چک را اینگونه تعریف کرد:

نوشته ای است که به موجب آن شخص وجوهی که نزد بانک دارد را به دیگری واگذار کند یا آن را مسترد دارد.

در چک ما با سه شخص مواجه هستیم:

۱.شخصی که وجوه نزد او متمرکز شده و باید مبلغ چک را پرداخت کند که همان بانک است: محال علیه

۲.شخصی که دستور پرداخت را داده است و در واقع از بانک طلبکار است: صادر کننده یا محیل

۳.شخصی که باید وجه به او پرداخت شود و انتقال گیرنده طلب هست: دارنده یا محال له

برای مثال در متن چک نوشته می شود: بانک الف لطفا مبلغ یکصد هزارریال(از وجوهی که به آن بانک سپرده ام) را به شخص ب بپردازید

امضا ج

بانک الف محال علیه،شخص ب محال له یا دارنده چک و شخص ج محیل یا صادر کننده چک می باشند.

چک قابلیت نقل و انتقال دارد و از همین جهت به پول شباهت دارد.که این نقل و انتقال گاه با قبض و اقباض و گاه با قبض و اقباض توام با ظهر نویسی صورت میگیرد.

چک انواع مختلفی دارد از جمله چک بسته، چک‌ تایید شده، چک مسافرتی و چک بانکی.

چک بسته و چک تایید شده در ایران چندان مورد استفاده نیست اما چک بانکی بسیار مورد استفاده است.

چک‌بانکی: چک بانکی‌اصطلاحا به چکی گفته می شود که بانک به عهده خودش صادر میکند.برای تشخیص این نوع چک ‌با سایر انواع چک،اصلاح چک عادی در مقابل چک بانکی رواج یافته است.

چک بانکی با تعریف خود چک تفاوت دارد زیرا صادر کننده و محال علیه در چک بانکی یک شخص است و چنین سندی حاکی از تعهد پرداخت مبلغی معین عندالمطالبه است.

بنا براین نیاز عمومی به چک به عنوان وسیله پرداخت نقدی  و نیاز عمومی به یک وسیله پرداخت مطمئن به جای پول نقد موجب شد بانک ها اوراقی را تحت عنوان چک به جای پول نقد به مردم عرضه نمایند.که رغبت مردم به پذیرش این نوع چک بسیار بیشتر از میل آنان به پذیرش چک های عادی است چون متعهد پرداخت آن یک بانک است.

تعریف سفته: یکی از نیاز های شایع خصوصا میان تجار انجام معامله به صورت نسیه است.خریداران نیاز به کالا دارند اما پول در اختیار ندارند‌. بنابراین باید سندی وجود داشته باشد که حتی الامکان شبیه به پول بوده و رغبت فروشندگان به انجام معامله نسیه را افزایش دهد.

سفت این مقصود را برآورده میکند‌

ماهیت سفته: تعهد به پرداخت مبلغی پول در آینده.

به لحاظ آثاری که بر این سند شناخته شده به عنوان وسیله مبادله مقبولیت نسبی یافته‌.

می توانیم سفته را یک پول مدت دار بنامیم و از همین جهت به پول شباهت  دارد.

سفته در کشور ما از جایگاه خاصی برخوردار نیست و تقریبا متروک شده،زیرا ضمانت اجراهای شدید برای چک موجب شده اشخاص برای اطمینان از وصول مطالبات مدت دار از طرف مقابل تقاضای چک کنند

علاوه بر آن صدور سفته مالیات خاصی را طبق ماده ۴۵ ق.م.م به صادر کننده تحمیل می نماید و دارنده را ملزم به طی تشریفات واخواست (اعتراض) می نماید.

این عوامل و عوامل متعدد دیگری موجب شده سفته به عنوان وسیله ی مطمئن برای وصول مطالبات موجل شناخته نشده و چک جانشین آن شود.

سفته را میتوان اینطور تعریف کرد:

سفته سندی است که به موجب آن شخص تعهد میکند مبلغ معینی پول را بدون قید و شرط در سررسید معین یا عندالمطالبه به دارنده سند بپردازد.

در سفته با دو شخص مواجه هستیم:

1.شخصی که با امضای سفته متعهد پرداخت وجه شده: صادرکننده سفته

2.کسی که تهعد به نفع او شده یا به عبارتی متهعد له است: دارنده سفته

تفاوت چک و سفته

1.چک جنبه ی کیفری دارد اما سفته حقوقی است و برای چک ضمانت اجراهای شدید تری در نظر گرفته شده ،یعنی  صدور چک بلامحل در شرایطی جرم است اما عدم پرداخت سفته در سررسید مطلقا جرم نیست.

البته طرح دعوای سفته در دادگاه های حقوقی در نهایت منجر به صدور حکم جلب صادر کننده سفته می شود اما این حکم و این سوء پیشینه برای او سابقه ی کیفری محسوب نمی شود و آثار حکم کیفری چک را ندارد.

2. چک بدون اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک  و بدون برگشت زدن قابل طرح دعوی و مطالبه در دادگاه نیست.

یعنی با چک خالی نمیشه طرح دعوا کرد و حتما باید گواهی عدم پرداخت هم ضمیمه دادخواست باشد اما سفته  بدون واخواست کردن آن نیز در دادگاه قابل مطالبه است.

3.صدور گواهی عدم پرداخت چک در حکم واخواست چک است و رایگان انجام می شود یعنی بانک برای صدور این گواهی هزینه ای دریافت نمیکند. اما واخواست سفته(اعتراض عدم پرداخت سفته) هزینه ی زیاد دارد و ۲درصد مبلغ سفته باید به عنوان واخواست سفته پرداخت شود.

4.گرفتن دسته چک از بانک هزینه ای ندارد و مالیات قابل توجهی به آن تعلق نمی گیرد اما گرفتن سفته خصوصا مبالغ بالا

و تعداد زیاد هزینه دارد و بر اساس مبلغ چاپ شده در سفته مالیات گرفته می شود.

5. با استناد به چک و گواهی عدم پرداخت آن می توانید بدون واریز خسارت احتمالی به صندوق دادگستری، اموال بدهکار را توقیف کنید ولی در مورد سفته حتماً باید آن را واخواست کنید تا بتوانید از این مزیت استفاده نمایید.

6.امضای چک قابل انکار نیست اما امضای سفته قابل انکار است. یعنی صادر کننده چک نمیتواند بگوید امضای روی چک مال من نیست و یا حداقل برای انکار خود باید دلیل موجه بیاورد و عدم انتساب امضای چک  به خود  را با شکایت کیفری سرقت و جعل و یا مفقودی و جعل و یا خیانت در امانت و جعل اثبات نماید. ولی صادر کننده سفته میتواند بگوید امضای روی سفته متعلق به من نیست و برای انکار خود هیچ دلیل موجهی لازم نیست ارائه کند.

7. اگر چک را مدیر عامل شرکت یا نماینده صاحب حساب امضاء کند، طبق ماده ۱۹ قانون صدور چک، خود مدیر عامل و نماینده با صاحب حساب چک متضامناً مسئول پرداخت وجه چک هستند ولی اگر مدیر عامل شرکت سفته را امضاء کند، خودش مسئول نیست و فقط شرکت مسئول پرداخت وجه سفته است. چون در مورد چک قانون خاص داریم.

8. صدور چک در وجه خود صادر کننده ممکن است ولی صدور سفته در وجه خود صادر کننده صحیح نیست.

9. گرفتن دسته چک محدودیت قانونی و تشریفات دارد ولی تهیه سفته بدون محدودیت و آسان است.

10. درج مبلغ در سفته اصولاً محدود به مبلغ چاپ شده در سفته

است ولی درج مبلغ در چک نامحدود است.

11.خسارت تاخیر تادیه در چک  به دلیل مصوبه خاص مجمع تشخیص مصلحت نظام یقینا و حتما از تاریخ سررسید چک محاسبه می شود اما در سفته ممکن است تحت شرایطی از تاریخ مطالبه یا طرح دعوا یا طبق مواد ۳۰۴ و ۳۰۹ ق.ت از تاریخ واخواست سفته محاسبه شود.

12. مهلت واخواست در چک جهت استفاده از مزایای تجاری آن، ظرف ۱۵ روز از تاریخ سررسید است ولی در مورد سفته، ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید است.

13. شناسایی هویت و آدرس و تلفن صادر کننده چک آسان تر از صادر کننده سفته است.

14. امضای ظهر (پشت) چک به معنای ظهر نویسی ولی امضای ظهر سفته معمولاً به معنای ضمانت تلقی می شود.

15. چک در زمان صدور و یا سررسید باید دارای محل در بانک محال علیه باشد ولی محل در مورد سفته مصداق و معنا ندارد.

16. در رویه فعلی اگر در دادگاه اثبات شود تاریخ مندرج در روی چک، تاریخ صدور نیست و تاریخ صدور واقعی چک هم مشخص نگردد، اشکالی برای چک ایجاد نمی شود ولی اگر تاریخ صدور سفته مشخص نباشد، سفته محسوب نمی شود و حکم رسید در کاغذ عادی را دارد و می توان به این امر در دادگاه ایراد نمود و مثلاً  توقیف اموال بدهکار بدون پرداخت خسارت احتمالی را آزاد کرد.

17. صادرکننده چک می تواند در مورد گم شدن و مفقودی چک خود شکایت کند ولی شکایت مفقودی و گم شدن سفته توسط صادرکننده سفته متصور نیست و در قانون پیش بینی نشده است.

18. حکم کیفری منع از اصدار اسناد تجارتی شامل چک و سفته می شود ولی در مورد چک مستلزم ابطال برگه های چک است و در مورد سفته ابطال برگه های سفته پیش بینی نشده است. فلذا این نگرانی در مورد چک وجود دارد که چک های سفید موجود در دست صادرکننده به موجب حکم کیفری باطل شده باشد.

19. آدرس مکان واخواست چک (بانک صادر کننده گواهی عدم پرداخت) برای دادگاه آن مکان ایجاد صلاحیت محلی می کند در حالی که آدرس مکان واخواست سفته برای دادگاه آن مکان ایجاد صلاحیت نمی کند. مثلاً اگر چک را در بانک خیابان بهشت تهران برگشت بزنید، در دادگاه مربوط به منطقه 11 تهران می توانید طرح دعوا کنید ولی واخواست سفته در خیابان بهشت (ساختمان روزنامه رسمی) موجب ایجاد صلاحیت برای دادگاه منطقه 11 تهران نمی شود.

20. چک وسیله پرداخت است به همین خاطر ممکن است شما با کشیدن چک به کسی پول قرض دهید ولی سفته وسیله پرداخت نیست به همین خاطر با سفته نمی توان به کسی پول قرض داد. یقیناً صادر کننده سفته قرض گیرنده است ولی ممکن است صادر کننده چک قرض دهنده باشد!!

21. جدایی رابطه بین سفته و قرارداد بیشتر از جدایی رابطه چک و قرارداد قابل تصور است. به این معنی که وقتی بابت ثمن قرارداد چک می گیرید، این امر مانع از طرح دعوای مطالبه ثمن علیه خریدار بر اساس خود قرارداد نیست چرا که چک صرفاً وسیله پرداخت است. ولی وقتی بابت ثمن قرارداد سفته بگیرید، ممکن است دیگر نتوانید بر اساس خود قرارداد علیه خریدار طرح دعوا کنید و رابطه شما با خریدار منحصر و متمرکز به خود برگ سفته می شود و نتیجتاً به طور مثال نمی توانید قرارداد را به علت عدم پرداخت ثمن فسخ کنید.

22. چک سند عادی لازم الاجرا است و علاوه بر دادگاه حقوقی و دادگاه کیفری، از طریق اداره اجرای اسناد اداره ثبت نیز قابل مطالبه است ولی سفته فقط از طریق دادگاه حقوقی قابل مطالبه و طرح دعوا است.

23. انتقال و فروش اموال صادر کننده سفته (بدهکار) بعد از تاریخ سررسید سفته، موجب تحقق جرم فرار از ادای دین نیست ولی انتقال و فروش اموال صادر کننده چک (بدهکار) بعد از تاریخ سر رسید چک، موجب تحقق جرم فرار از ادای دین است.

                                                                

   فرزانه سلیمانی

  دانشجوی رشته حقوق

  دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی